Povilas Bžostauskas

Povilas Ksaveras Bžostovskis (lenk. Paweł Ksawery Brzostowski, 1739 m. kovo 30 d. Mosaras, Gluboko apyl., Vitebsko vaivadija – 1827 m. lapkričio 17 d. Rukainiai) – Lietuvos Didžiosios kunigaikštystės valstybės veikėjas, kunigas, Paulavos respublikos (šalia Turgelių) įkūrėjas.

Povilas Ksaveras Bžostovskis
Bžostovskiai
Herbas "Stremia"
Gimė	1739 m. kovo 30 d. Mosaras, Gluboko apyl., Vitebsko vaivadija
Mirė	1827 m. lapkričio 17 d. (88 metai) Rukainiai
Tėvas	Juozapas Bžostovskis
Motina	Liudvika Sadovskaitė
Žymūs apdovanojimai
Šv. Stanislovo ordinas
Vikiteka	Povilas Ksaveras Bžostovskis

Biografija

Povilas Ksaveras Bžostovskis

Bžostovskių rūmai, kurių savininku 1760 m. tapo Povilas Ksaveras Bžostovskis

1758–1762 m. Romoje studijavo teologiją. 1763 m. kunigas. 1762–1774 m. Lietuvos didysis raštininkas, 1774–1787 m. Lietuvos referentas.

1767 m. įsigijo Merkinės dvarelį (prie Turgelių), jį pavadino Paulava ir sujungė su Turgelių palivarku. 1769 m. pakeitė lažą činšu ir įkūrė valstiečių savivaldos bendruomenę, vadinamąją Paulavos respubliką. Šia reforma iki 1784 m. daugiau kaip 2 kartus padidino dvaro pajamas. 1798–1824 m. Turgelių, 1825–1827 m. Rukainių klebonas. Lenkų kalba parašė publicistikos, idilių.

Kūryba

Svarbiausi kūriniai:

• List... pisany do JW Imć Pana S. Brzostowskiego... w roku 1767, 12 dnia miesiąca października z Wilna, brak miejsca i roku wydania (przekł. łaciński: Epistola ad fratrem suum S. Brzostowski..., Wilno 1767)
• Ustawy stosujące się do dobrego porządku i powinności osiadłych ludzi w dobrach Pawłowie, czyli Mereczu, przepisane roku 1769, Wilno 1771; wyd. następne: Wilno 1791; przedr. S. Kutrzeba, A. Mańkowski: „Polskie ustawy wiejskie XV-XVIII w.”, Kraków 1938, Archiwum Komisji Prawniczej, t. 11; przedr. S. Inglot: Próby reform włościańskich w Polsce XVIII w. Wybór źródeł, Wrocław 1952, s. 245-269
• Lekarstwa dla wygody gospodarzy w Pawłowie mieszkających, Wilno 1770
• Kazanie o powinnościach poddanych ku królowi, Wilno 1771
• Obrona plebana, czyli roztrząśnienie i zbicie zarzutu mu uczynionego z okazji pisma odeń wydanego o rolnictwie. Przełożona z włoskiego, powst. Pawłów, 26 lipca 1775; brak miejsca i roku wydania (por. Przekłady)
• Wiadomość genealogiczna o domie Brzostowskich od wejścia z Polski do Litwy, brak miejsca wydania 1776; wyd. następne: Wilno 1818 (także w jęz. łacińskim pt. Domus Brzostowski, Rzym 1796; także w jęz. francuskim pt. Généalogie de la maison Brzostowski, Rzym 1797)
• Wieśniaczka, Warszawa 1786 (wyd. bez nazwiska autora; utwór wywołany powieścią M. Krajewskiego Podolanka wychowana w stanie natury i polemizującym z nią Listem Sandomierzanki do Podolanki)
• Listy anonima opisujące komisją wolnych włościan z dziedzicem swoim J. W. księdzem Brzostowskim... Adresowane do Grebla bibliopoli krakowskiego, z powodu wyszłej w drukarni jego książki w 1788 r., „O poddanych polskich”, powst. 1788 lub 1789, brak miejsca wydania (1790); przedr. S. Inglot: Próby reform włościańskich w Polsce XVIII w. Wybór źródeł, Wrocław 1952, s. 270-280; Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 1, Wrocław 1955 (autorstwo sporne; S. Inglot wysunął hipotezę o autorstwie J. Wybickiego)
• Pawłów od r. 1767-1795 od jednego przyjaciela domowego opisany, Wilno 1811 (część zamierzonego przez autora wydania zbiorowego)
• Rozmyślanie na wsi w Turgielach, Wilno 1811 (część zamierzonego przez autora wydania zbiorowego)
• Kościoły, malowania znaczniejsze w Rzymie, w niektórych miastach włoskich, niemieckich, francuskich, polskich, podług opisania innych ode mnie uważane, Wilno 1811 (część zamierzonego przez autora wydania zbiorowego)
• Wspomnienia Brzostowskiego ogłoszone m.in. w artykule: „Wspomnienia dawnych Polaków”, Pielgrzym z Tęczyna (dod. Muzy Nadwiślańskiej) 1823, t. 1.

Vertimai:

• J. Ciapiński: Oda na szczęśliwą koronacją Najjaśniejszego Pana Stanisława Augusta napisana w łacińskim języku... na polski język przełożona 1764 r. w Wilnie, brak miejsca i roku wydania
• Nauka dla nowych spowiedników z włoskiego języka na polski wytłumaczona, cz. 1-2, Wilno 1765-1766, wyd. 2 Berdyczów 1774
• B. Gracian: Człowiek uniwersalny z francuskiego przełożony r. p. 1765, Wilno brak roku wydania
• H. L. Duhamel du Monceau: Dzieło o rolnictwie... po francusku napisane, na polski język przetłumaczone, t. 1, Wilno 1770; t. 2, Wilno 1773; przedmowę tłumacza przedr. Z. Florczak, L. Pszczołowska: Ludzie Oświecenia o języku i stylu, t. 1, Warszawa 1958.

Laiškai:

• Do Kazimierza Nestora Sapiehy z 7 grudnia 1790, Gazeta Narodowa i Obca 1790
• Do J. Zawadzkiego z roku 1809, wyd. T. Turkowski: Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi, t. 1, Wilno 1935, s. 148-151.

Įamžinimas

Jo vardu pavadinta Turgelių Povilo Ksavero Bžostovskio gimnazija ir dvi gatvės Šalčininkų rajono savivaldybėje.

Literatūra

• Julian Bartyś. Rrzeczpospolita Pawlowska na tle reform włościańskich w Polsce w XVIII wieku. Warszawa, 1982.
• Aurelija Arlauskienė, Lucija Jurgelevič, Ramunė Šmigelskytė-Stukienė. Povilas Ksaveras Bžostovskis – Paulavos respublika. Vilnius: Projektų vykdymo sprendimai, 2014.

Šaltiniai

1. Mečislovas Jučas. Povilas Ksaveras Bžostovskis. Visuotinė lietuvių enciklopedija, T. III (Beketeriai-Chakasai). – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2003. 678 psl.

Nuorodos